بررسی اسطوره از دیدگاههای مدرن وكاربرد آن در شعر دو شاعر معاصر(شاملو و فروغ) در حوزه زیبایی شناسی

مقدمه :

انسان از بدو تولد و در طول دوران حیات خود برای پاسخگویی به حوادث و نیازهایی كه در حوزه زندگی وی واقع می شدند و برای شناخت حوادث خارق العاده به جستجوی خصوصیات ایزدان ،‌مطلقها ، ابدیت ، لامكانی و لازمانی می پرداخت و باید چنین تفسیر و تعبیر نمود كه اسطوره زاده ی باورها و تفكر خلاق انسان است.انسان در هر زمان و مكانی بی نیاز از اسطوره و كاربرد آن در زندگی نیستند و همین امر بررسی اسطوره را مهم و با اهمیت جلوه می دهد.اگر روند توجه به اساطیر را در زندگی روزمره مورد توجه قرار دهیم به این نتیجه خواهیم رسید كه جامعه بدون وجود اساطیر جامعه ای فقیر محسوب می شوند.

«امروزه بحث اسطوره (Myth) یكی از مهمترین مباحثی است كه در آراء نظریه پردازان علوم انسانی به طور گسترده به آن پرداخته شده است.از تاریخ اسطوره پژوهی بر می آید كه در گذشته ، این بحث ، بطور جداگانه ،‌چندان مورد توجه نبوده و بیشتر در روایت تاریخ زندگی بشری و چگونگی تسلط او بر جهان ، در قالب افسانه یا حكایت بیان می شده ولی هنوز امروزه ، این بحث از جهان متعددی قابل تامل است و هركدام ا زشاخه های علوم انسانی با توجه به عملكرد خود از بحث اساطیر بهره می گیرند.»^([i])

«در طول تاریخ اسطوره ها به طور گسترده ادبیات را تغذیه نموده اند»^([ii]) اگر اسطوره امروزه بعد مذهبی خود را از دست داده است اما توجه اسطوره شناسانی چون میرچا الیاده ،‌ارنست كاسیرر ، رولان بارت و همچنین روانشناسی چون فروید و یونگ و ساختار گرایانی چون لوی استروس را به خود جلب كرده است.

اسطوره و ادبیات به گونه ای به هم پیوسته اند تا آنجا كه «نورتروپ فرای» در كتاب تحلیل نقد می نویسد : «اسطوره و ادبیات یكسان اند» به طور كلی می توان گفت كه اسطوره از جمله مباحثی است كه با علوم مختلف از جمله موسیقی ،‌هنرهای دیداری مانند معماری و مینیاتور و... ادبیات كه از جمله هنرهای زیبا كه زاده ی تخیل انسان است ارتباط دارد.«اسطوره شناسی (Mythologie) شاخه ای از مطالعات ادبیات تطبیقی تلقی می شود. در ادبیات مطالعه اسطوره از سه جهت اهمیت دارد:

الف) این نوع مطالعات به ما امكان می دهند تا ادبیات را تكیه گاه اسطوره ها قرار دهیم.

ب) این نوع مطالعات به ما امكان می دهند تا توانمندی خاص ادبیات را در پرداختن به اسطوره بررسی كنیم.

ج) همچنین به ما امكان می دهد تا به حد و مرزهای تفكر اسطوره ای پی ببریم».^([iii])

كاركردن به طور تطبیقی در ادبیات از مباحث و محورهای اصلی آن به شمار می رود زیرا ادبیات (شعر و نثر) از جمله هنرهایی است كه در دوره های  مختلف با بیانها و شیوه های گوناگون پا به عرصه می گزارد.بنابراین تطبیق آن ها از جمله موارد است كه در این زمینه مهم و با اهمیت می باشد.بنابراین در این جا سعی شده است كه محورهای اسطوره ای را به صورت تطبیقی در شعر دو شاعر (شاملو وفروغ) معاصر بودند مورد بررسی قرار گیرد و نتایج آن در این زمینه مشخص گردد.

1-1       بیان مسأله :

خواننده در برخورد با اسطوره در صدد تعبیر آن بر خواهد آمد.زیرا اسطوره به عنوان یكی از ابزارهای زیبایی آفرین در شعر معاصر كم و بیش مورد توجه همه قشرهای جامعه (از افراد عامه تا شاعران) قرار گرفته قابل تامل و بررسی می باشد.

معنای اسطوره در وهله نخست سخن باطل یا قصه و افسانه را به ذهن متبادر می كند و شاید عامه مردم از اسطوره به این معنای آن اكتفا كنند اما به دلیل اینكه اسطوره امروزه مورد توجه بسیاری از شاعران و نویسندگان بوده است می توان به این نكته پی برد كه معنای اسطوره در آن حد باقی نمانده است بلكه راه پیشرفت خود را پیمود و امروزه نه تنها به معنی افسانه و قصه مورد توجه قرار نگرفته كه به عنوان یكی از ابزارهای زیبایی آفرینی در شعر از آن یاد می شود.

در این جا سعی شد تا این تفاوت بین آراء قدیم و جدید و تاثیر آراء جدید در اشعار شاملو و فروغ (كه به صورت تطبیقی صورت گرفته) مورد بررسی واقع شود.

1-2 هدفهای تحقیق :

هریك از انسانها ، در مسیر زندگی خود چه آگاه و چه ناآگاه در زبان گفتار با نوشتار از اساطیر استفاده می كنند و همه غم درك معانی پنهان هرچیز را به دل دارند و سعی در جستجوی معنای آن می باشند.جامعه نیز بدون اسطوره به جامعه ای فقیر مایه تبدیل می شود.بنابراین با ادارك و شناخت اسطوره در دنیای جدیدی به روی همگان گشوده خواهد شد.از طرفی آثار جدید هنری و ادبی و كاربرد اسطوره در آنها بخصوص اساطیر مدرن كه روز به روز بیشتر می شوند نشان دهنده ی قوه خیال آدمی و توجه انسان به گذشته است و بدون شناخت و آگاهی از اساطیر بخصوص اساطیر سایر ملل، درك ها از آثارهنری ناقص خواهد بود.

1-3 اهمیت موضوع تحقیق و انگیزش انتخاب آن

توجه و شناخت انسان به اساطیر ملی وقومی خود از جمله مواردی است كه اهمیت پرداختن به اسطوره رابه خوبی آشكار می كند هیچ یك از ما انسانها در طول حیات خود بی نیاز را از اساطیر ملی و قومی خود نیستیم نه تنها اساطیر ملی كه از اساطیر سایر ملل نیز زیرا در هر جامعه ای اثار ادبی و هنری زیادی پا به عرصه گذاشته اند كه بوجود آورنده آنها توجه خود را به موضوعی یا اسطوره ای خاص معطوف داشته است و بدون شناخت وآگاهی از آن درك آن اثر مشكل خواهد بود.

من به دلیل علاقه خاصی كه به اسطوره بخصوص در شعر معاصر داشتم این موضوع را انتخاب كردم تا بتوانم توجه به اسطوره را در شعر دو شاعر كه تقریبا در یك برهه از زمان هم دوره بودند را مورد بررسی وتطبیق قرار دهم

2 اسطوره و تاریخ:

«اسطوره با تاریخ پیوندی تنگاتنگ و ناگسستنی دارد.»⁽¹¹⁾ بطوری كه زرین‌كوب در كتاب تاریخ و ترازو می‌گوید:« هیچ خط و مرزی نمی‌تواند دنیای تاریخ را بكلی از دنیای اسطوره ـ دنیای شعر جدا كند.»⁽¹²⁾

«تاریخ منطقی و خردپسند به نظر می‌آید و اسطوره باورناپذیر و خردآشوب و مایة شگفتگی و سرگشتگی است. دوگانگی میان اسطوره و تاریخ، باعث شده است كه زبان اسطوره نمادین گردد و به خاطر نمادینگی اسطوره، دو بنیاد استوار ـ زمان و مكان ـ كه بناكنندة تاریخ است از هم پاشیده شود. هر پدیدة تاریخی الزاماً پدیده‌ای است با زمان و مكان روشن و شناخته شده.